Një vit mes librash

Në listën e librave që lexova përfshihen 33 tituj, të cilët, ashtu siç mu rekomanduan mua, do të doja t’ua rekomandoja edhe ju

Jo çdo vit mbahet mend për atë që ndodh. Ka vite që kalojnë të mbushura me ngjarje, me lëvizje, me lista për t’u përfunduar, dhe megjithatë mbeten të turbullta në kujtesë. Dhe ka vite që nuk kërkojnë shumë vëmendje, por që mbeten me ne për arsye më të vogla e më të qëndrueshme, sikurse ky i imi që do të mbahet mend për librat e mirë që kam lexuar. Nga letërsia koreane dhe japoneze deri tek shkrimtarët gjermanë, amerikanë e shqiptarë, të gjithë këta libra më kanë dhënë shpresë, kënaqësi dhe ndonjëherë edhe arratisjeje nga përditshmëria. Ndërkaq në raste të tjera, më kanë nxitur të mendoj më thellë dhe të flasë pa u ndalur për tema si inteligjenca artificiale dhe roli i saj në jetën tonë profesionale dhe personale.

Në listën e librave që lexova përfshihen 33 tituj, të cilët, ashtu siç mu rekomanduan mua, do të doja t’ua rekomandoja edhe ju. Narracione personale, poezi, memoare dhe vepra klasike e bashkëkohore, më shoqëruan gjatë udhëtimeve të mia të përditshme me tren, ku shpesh jam zhytur në rreshta të thurur me mjeshtëri dhe kam pasur ndjesinë se po bisedoja me një mike shumë të dashur.

Isha në Japoni në fillim të janarit kur përfundova librin e parë të vitit: More Days at the Morisaki Bookshop nga Satoshi Yagisawa. Ngjarja e romanit zhvillohet në një librari të vogël, por jashtëzakonisht të lezetshme në Tokio, një hapësirë që ia shtoi udhëtimit tim dëshirën për ta njohur më thellë këtë vend dhe këtë kulturë. Japonezët përdorin shprehjen “iyashikei”, që do të thotë “letërsi shëruese”, për të përshkruar përjetimin që kjo lloj letërsie përcjell; dhe pikërisht kështu e përjetova edhe unë këtë libër: si diçka që thekson lidhjen me komunitetin dhe të përqafon pa zhurmë.

Teksa shëtisja rrugëve të Shinjukut dhe Ginzës, leximi më çoi te një tjetër autore japoneze, Mieko Kawakami, dhe romani Breasts and Eggs. Në kontrast me qetësinë e librit të mëparshëm, ky është një tekst më i drejtpërdrejtë dhe shumë më i guximshëm, që shqyrton temat tabu të trupit femëror, presionit shoqëror dhe zgjedhjes personale, me theks të veçantë te dëshira për të qenë nënë në një shoqëri që rrallë e lejon këtë dëshirë të jetë e thjeshtë.

Pa u larguar ende nga Japonia, leximi më hapi një derë drejt Koresë së Jugut me romanin Pachinko nga Min Jin Lee. Kemi të bëjmë me një rrëfim të fuqishëm për Luftën e Dytë Botërore, mbijetesën dhe dinjitetin njerëzor. Romani ndjek jetën e katër brezave të një familjeje koreane në Japoni dhe tregon sesi mërgimi dhe diskriminimi i vazhdueshëm i japin formë jetës së emigrantëve. Rrëfimi ndalet te gjendja e përhershme e të qenit i huaj, një përvojë që nuk shuhet as kur përpiqesh ta quash shtëpi një tokë që nuk të përket plotësisht.

Nga luftërat me armë te luftërat kibernetike, një libër që nuk mund ta lija mënjanë, dhe kapitujt e të cilit i kam lexuar disa here, është libri i Yuval Noah Harari-t Nexus: A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI. Ai flet me përpikëri për përhapjen e informacioneve dhe ndërlidhja e saj me zbulimet inovative që e ka shoqëruar njerëzimin ndër shekuj. Harari, përmes librave të tij, më ndihmon t’i jap kuptim botës që po jetojmë sot, një botë e mbushur me algoritme, të dhëna digjitale dhe inteligjencë artificiale. Stili i tij i të shkruarit zhvillohet si një bashkëbisedim i vazhdueshëm me lexuesin, që të fton të reflektosh jo vetëm mbi arritjet tona, por edhe mbi rreziqet që njerëzimi i ka krijuar vetes.

Përballë këtyre rreziqeve, shpesh abstrakte dhe jashtë kontrollit individual, vëmendja zhvendoset te vetë trupi dhe mendja jonë, aty ku përpiqemi të ushtrojmë disiplinë, kontroll dhe përmirësim. Pikërisht në këtë hapësirë, në palestër, ku pritshmëritë shoqërore bëhen të dukshme pa shumë ndërmjetësim, zhvillohet pjesa më e madhe e romanit Gym të shkrimtares gjermane Verona Kessler. Gjuha e romanit, ku fjalitë gjermane dhe frazat angleze bashkëjetojnë në mënyrë organike, krijon një rrjedhë të lehtë që më bëri të qesh dhe të kënaqem me mënyrën se si çdo fjali është ndërtuar, në një stil modern urban, pothuajse të huazuar nga gjuha e mediave sociale.

Stay True nga Hua Hsu është një memoar për humbjen, miqësinë dhe pikëllimin që nuk kalon shpejt, por të ndjek ndër vite. Përmes këtij rrëfimi personal, Hsu na ofron një perspektivë tjetër mbi përvojat e komunitetit aziatiko-amerikan në Shtetet e Bashkuara, veçanërisht ato të brezit të dytë të emigrantëve nga Tajvani, të rritur në familje punëtore me prindër të shkolluar; fëmijë që arrijnë të hyjnë në universitete prestigjioze si UC Berkeley. Megjithatë, fokusi i librit nuk është suksesi apo integrimi si narrativë lineare, por mënyra se si identiteti formësohet përmes miqësisë, humbjes dhe kujtimeve që mbajmë për të dashurit tonë. Ky rrëfim më riktheu te kujtimet e miqve me të cilët kam studiuar, kam ndarë jetë, kam dashur dhe, në disa raste, kam humbur.

Një tjetër libër që më preku këtë vit dhe më bëri të mendoj për rrënjët e mia ishte Free nga Lea Ypi. Gjatë leximit, zbulova se sa ndryshe ka qenë fëmijëria ime në Kosovë, në shkolla ku kam mësuar dhe kam ëndërruar për Shqipërinë, nga bota e Leas, e cila rritet duke folur frëngjisht dhe për të cilën Kosova nuk është as pjesë e përditshmërisë, as e fjalorit të saj. Megjithatë, libri mbetet i jashtëzakonshëm. Përshkrimet janë të pasura dhe të mbështetura në histori dhe përvojë personale.

Por Kosova shfaqet në romanin Misinterpretation të Ledia Xhoga-s, një libër që rrëfen historinë e një të mbijetuari të luftës nga Kosova, për të cilin autorja përkthen në Nju Jork. Është një rrëfim që të prek thellë dhe që ngjall pyetje mbi empatinë, gjuhën dhe kufijtë moralë të të ndihmuarit të tjerët.

E kur ndihma që u ofrojmë të tjerëve bëhet barrë për ne, e edhe mikromenaxhim për të tjerët, i rikujtoj vetes këshillat e Mel Robbins në The Let Them Theory: jeta bëhet më e lehtë kur u lejon të tjerëve të jetojnë me zgjedhjet e tyre. Sidomos për ne gratë, e unë do të thoja veçanërisht për gratë shqiptare. Kjo do të thotë të mos jemi gjithmonë në shërbim të të tjerëve, por të ruajmë kohë dhe energji edhe për veten.

Në disa periudha të vitit, kur gjithçka duket se ecën shumë shpejt dhe jeta mbushet me një agjendë të ngjeshur, iu ktheva klasikëve: Emma nga Jane Austen dhe Mrs Dalloway nga Virginia Woolf. Këto libra më dhanë qetësi. U zhyta në botën e privilegjuar të Emmës, e cila ka kohë të mjaftueshme për muzikë dhe art, madje edhe për ta luajtur rrolin e ‘mësitit’ e për të ndërhyre në jetën e të tjerëve, diçka që jo gjithmonë i shkon për dore. Njëkohësisht, u gjenda në reflektimet e thella psikologjike të Mrs Dalloway-t, një figurë femërore që sfidon pritshmëritë letrare dhe shoqërore të kohës së saj

Nga letërsia klasike te zërat bashkëkohorë, u ndala edhe te Martesat, valixhet dhe ngarkesat e tjera i Vlora Konushevcit. Tregimet e librit lëvizin mes përditshmërisë dhe peshave të padukshme që gratë mbajnë mbi vete, duke kaluar nga perspektiva e një vajze të vogël te ajo e një gruaje që e njeh mirë barrën e jetës. Është një botë ku ngjarjet e mëdha historike rrinë në sfond, ndërsa në plan të parë dalin detajet që zakonisht nuk konsiderohen “ngjarje” dhe pikërisht për këtë mbeten më gjatë.

Dhe tani, vitin po e përmbyll në Davy Byrne’s në Dublin, një vend ku ka kaluar kohë edhe James Joyce dhe ku, si një irlandez i denjë, ka pirë Jameson dhe Guinness. Në të njëjtin ambient, me shumë kënaqësi, po lexoj dhe po përpiqem t’i përfytyroj tregimet e Dubliners. Një mënyrë e bukur për të mbyllur një vit leximesh dhe ndoshta, mënyra më e mirë për të kujtuar se librat na çojnë gjithmonë diku, edhe kur duket se kemi mbërritur.

Për ata që dëshirojnë një pasqyrë të plotë të leximeve të përmendura, më poshtë gjendet lista e librave të këtij viti.

1. Dubliners — James Joyce
2. Nexus: A Brief History of Information Networks from the Stone Age to AI — Yuval Noah Harari
3. The Year of Magical Thinking — Joan Didion
4. Technofeudalism — Yanis Varoufakis
5. Martesat, valixhet dhe ngarkesat e tjera — Vlora Konushevci
6. The Courage to Be Disliked — Ichiro Kishimi & Fumitake Koga
7. Misinterpretation — Ledia Xhoga
8. Katabasis — R. F. Kuang
9. Gym — Verona Kessler
10. Stay True — Hua Hsu
11. Emma — Jane Austen
12. Mrs Dalloway — Virginia Woolf
13. A New New Me — Helen Oyeyemi
14. Free — Lea Ypi
15. Things in Nature Merely Grow — Yiyun Li
16. The Liar’s Club — Mary Karr
17. Time Is a Mother — Ocean Vuong
18. Greek Lessons — Han Kang
19. To Kill a Mockingbird — Harper Lee
20. Koha e Lules — Martin Camaj
21. E Premtja — Klenti Hodo
22. The Let Them Theory — Mel Robbins
23. You Like It Darker — Stephen King
24. The Remains of the Day — Kazuo Ishiguro
25. On Writing — Stephen King
26. How to Tell a Story — The Moth
27. Women Who Love Too Much — Robin Norwood
28. Lincoln in the Bardo — George Saunders
29. Men Without Women — Ernest Hemingway
30. The Art of Memoir — Mary Karr
31. Pachinko — Min Jin Lee
32. Breasts and Eggs — Mieko Kawakami
33. More Days at the Morisaki Bookshop — Satoshi Yagisawa

---