A kanë të huajt në Zvicër të njëjtat të drejta ligjore si zviceranët?

Të huajt që jetojnë në Zvicër mund të pyesin se cilat janë të drejtat e tyre themelore në krahasim me qytetarët zviceranë. Përgjigja varet nga disa faktorë

Aktualisht në Zvicër jetojnë 2.2 milionë shtetas të huaj – afërsisht 25 për qind e popullsisë.

E thënë thjesht, kushdo që banon ligjërisht në vend, pavarësisht nga kombësia, ka të njëjtat të drejta kushtetuese bazë si qytetarët zviceranë – për shembull, të drejtën për dinjitetin njerëzor, shprehjen e lirë, barazinë, mbrojtjen kundër diskriminimit dhe lirinë e fesë, ndër të tjera, të drejtat, përcjell albinfo.ch.

Ata gjithashtu kanë të drejtën për trajtim të drejtë dhe të barabartë në vendin e punës, për sa i përket pagave, orëve të punës dhe çështjeve të tjera që lidhen me punësimin.

Siç thotë ligji, kantonet dhe komunat “do të krijojnë kushte të favorshme rregullatore për mundësi të barabarta dhe për pjesëmarrjen e popullsisë së huaj në jetën publike”.

Nëse ata arrestohen ose burgosen, të huajt kanë gjithashtu të drejtën për një gjykim të drejtë dhe për të njëjtin trajtim si homologët e tyre shtetas zviceranë, duke përfshirë përfaqësimin ligjor dhe procesin e rregullt ligjor.

Edhe ata që i nënshtrohen dëbimit kanë të drejtë të përfaqësohen nga një avokat.

Dhe sistemi ligjor zviceran nuk favorizon domosdoshmërisht palët ndërgjyqëse zvicerane mbi ato të huaja. Për shembull, në disa raste, shtetasit e huaj të cilëve iu refuzua kërkesa për natyralizim, por që më pas e apeluan vendimin, fituan përfundimisht, përcjell tutje albinfo.ch.

Shembulli më i fundit është një burrë në kantonin Schwyz, aplikimi i të cilit për shtetësi u refuzua për shkak të një aksidenti të vogël automobilistik, por një gjykatë zvicerane e anuloi vendimin, duke urdhëruar që burri të natyralizohej këtë vit.

Aty ku të drejtat dhe privilegjet ndryshojnë midis të huajve dhe zviceranëve, si dhe midis vetë të huajve, është kur bëhet fjalë për të drejtat e punës dhe të qëndrimit.

Shtetasit e BE/EFTA

Njerëzit nga këto vende, të cilët kanë statusin e qëndrimit të përhershëm B ose C, kanë të drejta gjithëpërfshirëse për sa i përket qëndrimit, punësimit (përfshirë vetëpunësimin) dhe pronësinë e shtëpisë.

E vetmja e drejtë që u mohohet është vota, megjithëse disa kantone dhe komuna u japin të huajve rezidentë të tyre të drejtën për të votuar për çështjet lokale dhe për të zgjedhur politikanë vendas.

Përveç kufirit të pjesëmarrjes politike, shtetasit e BE/EFTA mund të jetojnë në Zvicër pothuajse në të njëjtën mënyrë si homologët e tyre zviceranë.

Megjithatë, ka disa grupe të huajsh, të drejtat e të cilëve janë kufizuar nga qeveria zvicerane.

Shtetasit e vendeve të treta

Ata janë njerëz nga vende jashtë Evropës, për të cilët janë vendosur kufizime të ndryshme përsa i përket hyrjes, punësimit dhe qëndrimit.

Për shembull, “punëdhënësi i tyre i ardhshëm duhet të provojë se nuk ka person të përshtatshëm për të plotësuar vendin e lirë të punës nga Zvicra ose nga një shtet i BE/EFTA”, sipas Sekretariatit Shtetëror për Migracionin. Kjo mund të shihet si një lloj diskriminimi, por kështu thotë ligji.

Megjithatë, pasi të punësohen, “paga e tyre, kontributet e sigurimeve shoqërore dhe kushtet e punësimit duhet të jenë në përputhje me kushtet e zakonshme të rajonit, profesionit dhe sektorit të caktuar” – me fjalë të tjera, nuk lejohet diskriminim.

Një fushë tjetër ku të huajt jo-evropianë janë në disavantazh në krahasim me homologët e tyre në BE/EFTA është pronësia e shtëpisë. Ndërsa mbajtësit e lejeve B të vendit të tretë mund të blejnë një pronë për të jetuar (por jo me qira), ata nuk mund të blejnë një shtëpi pushimi ose shtëpi të dytë pa një leje të veçantë.

Për ta përmbledhur, të gjithë të huajt në Zvicër, pavarësisht nga statusi i tyre, kanë të drejtën e të drejtave themelore “njerëzore”, duke përfshirë lirinë e fjalës dhe fesë, dhe lirinë nga diskriminimi në jetë dhe në punë.

Ata gjithashtu kanë të drejtën e mbrojtjes ligjore dhe përfaqësimit gjatë proceseve gjyqësore ose veprimeve të tjera gjyqësore.

Megjithatë, ata nuk kanë të drejtë të marrin pjesë në proceset politike të vendit dhe, në varësi të statusit të tyre, kanë akses të barabartë në vendbanim dhe punësim.

---