Kriza klimatike po e godet veçanërisht rëndë Zvicrën, jo vetëm përmes shkrirjes së shpejtë të akullnajave. Pse vendi po ngrohet më shpejt se shumica e vendeve të tjera në tokë?

Qershori 2025 ishte muaji i dytë më i ngrohtë në Zvicër që nga fillimi i matjeve të temperaturës në vitin 1864.

Dhe Organizata Botërore Meteorologjike (OBM) tha se ky është larg nga më i nxehti që do të përjetojmë: rekorde të reja do të vendosen në të ardhmen, pasi ndryshimet klimatike të shkaktuara nga njeriu do t’i rrisin temperaturat në nivele të reja.

Po Zvicra?

Sipas Zyrës Federale të Meteorologjisë dhe Klimatologjisë (MeteoSwiss), në Zvicër, ngrohja e klimës po ecën dy herë më shpejt se mesatarja globale, përcjell albinfo.ch.

Të dhënat e Kombeve të Bashkuara tregojnë gjithashtu se Zvicra është ndër vendet që po ngrohen më shpejt në botë.

Arsyeja është se Zvicra është e rrethuar nga toka, kështu që nuk përfiton nga efekti tampon i oqeaneve, të cilët janë në gjendje të thithin sasi të mëdha nxehtësie.

Për më tepër, lartësia dhe morfologjia e Alpeve luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm në përshpejtimin e ngrohjes globale.

Bora dhe akulli po shkrihen gjithnjë e më shpejt, duke zvogëluar aftësinë e tokës për të reflektuar rrezet e diellit përsëri në hapësirë ​​(i quajtur “efekti albedo”).

“Përqindja e madhe e rajoneve malore është ndër faktorët kryesorë që shpjegojnë pse Zvicra po ngrohet më shpejt [se vendet e tjera]”, tha për Swissinfo Aude Untersee, një meteorologe në MeteoSwiss.

Ku po rriten temperaturat më shpejt?

Që nga viti 1864, kur u morën matjet e para në të gjithë vendin, ana veriore e Alpeve Zvicerane është ngrohur më shumë se zonat jugore.

Këto rajone, të cilat fillimisht kishin një klimë më të ftohtë, përfundimisht “kapën” jugun, duke çuar në temperatura më të larta atje (+3°C) sesa në jug (+2.7C) gjatë 150 viteve të fundit.

Në varësi të vendit ku jetoni në Zvicër, çmimi i banesave mund të jetë (pa qëllim lojë fjalësh) shumë i lartë. Por, në disa raste, mund të keni të drejtë për ulje të qirasë.

Siç raportuan mediat zvicerane, një qiramarrëse nga Cyrihu është ankuar së fundmi se duhet të pastrojë pa pushim jashtëqitjet e pëllumbave nga ballkoni i saj.

Zogjtë thuhet se kanë ndërtuar fole në çatinë e ndërtesës – siç kanë tendencë të bëjnë pëllumbat – dhe kanë ndotur ballkonet poshtë.

Kjo, sipas Fabian Gloor, një avokat për Shoqatën e Qiramarrësve Zviceranë, “mund të shihet si një defekt në pronën me qira” dhe mund t’i japë të drejtë qiramarrësit të marrë ulje të qirasë derisa problemi të zgjidhet.

Megjithatë, qiradhënësi mund të jetë përgjegjës VETËM nëse nuk i ‘inkurajoni’ pëllumbat duke i ushqyer, shkruan thelocal, transmeton albinfo.ch.

Cilat shqetësime të tjera mund të jenë arsye të mjaftueshme për të ulur qiranë tuaj?

Ligji i qirasë i Zvicrës (si dhe logjika e shëndoshë) përcakton që qiramarrësit kanë të drejtë të ndihen të sigurt dhe rehat në banesat e tyre me qira.

Çdo gjë që shkel këtë të drejtë dhe konsiderohet në mënyrë të arsyeshme si shqetësim duhet të korrigjohet nga qiradhënësi. Nëse kjo nuk bëhet brenda një kohe të arsyeshme të përcaktuar nga të dyja palët, qiramarrësi kualifikohet për ulje të qirasë.

Këto janë shqetësime aktuale që qiramarrësit i kishin çuar te autoritetet e pajtimit – dhe i kishin fituar.

Shumë ftohtë

Në dimër, temperatura e brendshme duhet të jetë midis 20C dhe 21C nga ora 7 e mëngjesit deri në orën 11 të mbrëmjes. Qiramarrësit që u ankuan se temperatura në apartamentin e tyre ishte vendosur shumë e ulët morën një ulje prej 20 përqind të qirasë për muajt në fjalë.

Izolim i dobët

Dritaret në apartament nuk ishin mjaftueshëm hermetike dhe uji depërtoi në dhomën e gjumit, duke shkaktuar çarje në dysheme. Ky qiramarrës gjithashtu mori një ulje prej 20 përqind të qirasë.

Muri i shëmtuar

Qiramarrësi u ankua se letra e murit në apartament ishte e njollosur dhe e qëruar. Vendimi: një ulje prej 8 përqind të qirasë.

Aroma të pakëndshme

Aroma të pakëndshme që buronin nga një restorant në katin e poshtëm rezultuan në një ulje të qirasë prej 20 përqind për të gjithë banorët e ndërtesës.

Ventilim i dëmtuar

Qiramarrësja, e cila u ankua se ventilimi në kuzhinën e saj nuk funksiononte siç duhet, duke shkaktuar depozita yndyre dhe aroma të pakëndshme, pati një ulje të qirasë prej 15 përqind.

Nuk kishte dritë të mjaftueshme dite

Në një rast, qiramarrësit u ankuan se një ndërtesë e re që ishte ndërtuar shumë afër ndërtesës së tyre bllokonte dritën e ditës. Ata arritën të merrnin një ulje prej 10 përqind.

Por kjo nuk është e gjitha

Shqetësime të tjera të zakonshme, të pariparuara ose të pazëvendësuara brenda një kohe të arsyeshme, çuan gjithashtu në ulje të qirave.

Midis tyre janë pajisjet me defekt, të cilat prisheshin për shkak të “konsumimit” normal dhe jo për shkak të keqpërdorimit nga qiramarrësit. Ashensorët jofunksionalë që mbeten jashtë funksionit për një periudhë kohore kanë rezultuar gjithashtu në ulje të çmimit.

Rastet e tjera që i nënshtrohen procedurave të pajtimit dhe ku qiramarrësit zakonisht kanë të drejtë, përfshijnë ankesa për zhurmën.

Më të zakonshmet midis tyre janë zhurmat për shkak të punimeve të rinovimit. Ankuesit morën ulje që varionin nga 10 deri në 35 përqind, varësisht nga shkalla në të cilën ishin shqetësuar.

Si mund ta ulni qiranë tuaj – ose të paktën të përpiqeni ta bëni?

Nëse jeni të lodhur duke pastruar jashtëqitjet e zogjve, duke nuhatur aroma të pakëndshme ose duke u marrë me çështje të tjera që ju pengojnë të shijoni banesat tuaja, mënyra më e mirë për ta bërë këtë (të paktën fillimisht) është në mënyrë miqësore, përmes një letre drejtuar qiradhënësit duke detajuar ankesat tuaja.

Nëse ankesat tuaja bien në vesh të shurdhër, atëherë mund të ndërmerrni hapin tjetër. Kjo përfshin përfshirjen e palës së tretë neutrale: mund të kërkoni zgjidhje nga bordi i arbitrazhit kantonal.

Çdo kanton ka një autoritet pajtimi që ndërmjetëson në mosmarrëveshjet midis qiramarrësve dhe pronarëve.

Qytetarët në të gjithë Bashkimin Evropian do t’i kthejnë orët e tyre një orë prapa këtë të diel, por Brukseli beson se ka ardhur koha që blloku 27-vendesh ta ndalojë këtë praktikë njëherë e përgjithmonë.

Bashkimi Evropian sugjeroi për herë të parë heqjen e ndryshimeve dyvjeçare të orës në vitin 2018, por pavarësisht mbështetjes nga ligjvënësit e bllokut, propozimi ka mbledhur pluhur për shkak të kundërshtimit nga disa shtete anëtare.

Sipas rregullave të BE-së, ligjet e propozuara nga ekzekutivi i BE-së me seli në Bruksel duhet të miratohen nga Parlamenti Evropian dhe shtetet.

Vetëm disa ditë para se orët të kthehen prapa, ligjvënësit e BE-së e rikthyen temën në axhendë me një debat të enjten.

Duke nisur diskutimin në parlament në Strasburg, shefi i transportit të BE-së, Apostolos Tzitzikostas, u tha ligjvënësve se ndryshimet e orës duhet të marrin fund dhe u zotua se Komisioni Evropian, krahu ekzekutiv i bllokut, mbetet i përqendruar në këtë çështje, shkruan thelocal, transmeton albinfo.ch.

“Komisioni ka vendosur të ndërmarrë analiza të mëtejshme përmes një studimi të detajuar mbi të cilin po punojmë tani, për të mbështetur vendimmarrjen e ardhshme mbi këtë çështje,” tha ai.

“Qëllimi im është të ec përpara. Ka ardhur koha që më në fund të ndalojmë ndryshimet sezonale të kohës çdo vit”, shtoi ai.

Hulumtimet tregojnë se lëvizja e orës para dhe mbrapa në vjeshtë dhe pranverë dëmton ekonominë, si dhe shëndetin e njerëzve.

Planet e mëparshme të reformës të propozuara nga Brukseli kanë sugjeruar që secili shtet anëtar të vendosë nëse do të qëndrojë gjatë gjithë vitit në kohën e dimrit apo të verës.

Tzitzikostas tha se sistemi aktual “na prek të gjithëve, na frustron më të shumtët, dhe madje do të thoja se dëmton njerëzit”.

Pas krizës së naftës së viteve 1970, praktika e lëvizjes së orëve përpara në pranverë u zbatua për të kursyer energji.

Por komisioneri argumentoi se kjo “nuk prodhon më kursime energjie”. Dhe ndërsa tregu i brendshëm i BE-së është afruar, kohët e ndryshme të verës në të gjithë bllokun paraqesin probleme për sektorët e energjisë dhe transportit.

Tzitzikostas tha se ishte në kontakt me shtetet e BE-së për të çuar përpara çështjen – e cila ka mbështetje publike.

Gati katër milionë njerëz në 28 shtetet anëtare të bllokut, përpara se Britania të dilte zyrtarisht, dhanë mbështetjen e tyre në një konsultim të hapur në vitin 2018.

Gjykata Federale ka vendosur që një punëdhënës duhet të vazhdojë të paguajë pagat e një punonjësi, edhe nëse ai ka shkaktuar një aksident në gjendje të dehur dhe për këtë arsye nuk mund të punojë.

Si justifikim, gjykata shkruan: Burri kishte munguar sepse iu diagnostikua varësia nga alkooli pas aksidentit dhe më pas ai përfundoi terapinë spitalore.
Ai mungonte për shkak të sëmundjes së tij dhe kjo pa fajin e tij. Sepse pa varësinë e avancuar nga alkooli, nuk do të kishte pasur një aksident trafiku dhe trajtimin pasues spitalor, transmeton albinfo.ch.

Një teknik shërbimi kishte shkaktuar një aksident trafiku në gjendje të dehur në vitin 2022. Si rezultat, patenta e tij e drejtimit u revokua dhe ai u dënua. Pas aksidentit, ai duhej t’i nënshtrohej trajtimit spitalor për shkak të varësisë nga alkooli dhe nuk mund të punonte, raporton SRF. Punëdhënësi i tij nuk donte t’i paguante pagë për këtë kohë.

Gjykata kantonale e kantonit të Lucernës konfirmoi në vitin 2024 të drejtën për të vazhduar pagesën e pagave gjatë terapisë, pasi kjo ishte për shkak të sëmundjes. Tani edhe Gjykata Federale e ka konfirmuar këtë vendim, siç shkruan në një njoftim për media. Padia e punëdhënësit u rrëzua.

Shumica e kantoneve presin një deficit në buxhetet e tyre për vitin 2026. Në disa kantone, programet e kursimit ose janë tashmë në proces ose janë planifikuar. Në të tjera, parashikohen ulje të taksave.

“Pjesët më të mëdha të shpenzimeve kantonale janë për arsim, çështje sociale dhe shëndetësi”, tha Ernst Stocker, president i Konferencës së Drejtorëve të Financave Kantonale, për agjencinë e lajmeve Keystone-SDA të premten. Në kantone të ndryshme, shpenzimet janë rritur më shpejt se të ardhurat.

Ky trend konfirmohet në buxhetet e vitit 2026, shtoi Stocker. Në disa kantone, ekziston gjithashtu një nevojë e lartë për investime. Nga ana e të ardhurave, disa kantone presin një ngadalësim të rritjes ekonomike pas disa vitesh kushtesh të favorshme ekonomike.

Zug dhe Berna planifikojnë ulje të taksave

Kantoni Zug pret suficitin më të lartë të të ardhurave (370 milionë CHF), megjithëse shpenzimet pritet të rriten me mbi 300 milionë CHF. Kantoni planifikon të ulë normën e taksave nga 82% në 78%, gjë që do t’i kushtonte rreth 25 milionë CHF.

Kantoni i Bernës po shqyrton gjithashtu një ulje të taksave. Ai planifikon të ulë taksat me rreth 440 milionë CHF deri në vitin 2029.

Në të kundërt, kantoni Appenzell Outer Rhodes po planifikon një rritje të taksave. Ndër të tjera, shpenzimet më të larta për financimin e spitaleve dhe përfitimet plotësuese po rëndojnë buxhetin, i cili pret një deficit prej 13.2 milionë CHF për vitin 2026, shkruan swissinfo. Për të stabilizuar më tej buxhetin e shtetit dhe për të frenuar borxhin, qeveria po propozon një rregullim të normës së taksave. Këshilli kantonal do të vendosë për këtë, transmeton albinfo.ch.

Masat shtrënguese në Zvicrën perëndimore

Buxheti për kantonin e Gjenevës është në të kuqe me një deficit prej 409.4 milionë CHF. Ndër masat e propozuara për të frenuar rritjen e kostove është pezullimi i anuitetit (pagesë e rregullt) për nëpunësit civilë.

Masat e kursimit janë përfshirë tashmë në buxhetin e kantonit Vaud. Por ai pret një deficit prej 331 milionë CHF në vitin e ardhshëm. Më të prekurit nga uljet janë punonjësit shtetërorë dhe sektorët e shëndetësisë dhe socialë.

Fribourgu pa buxhet

Qeveria e Fribourgut tërhoqi propozimin e saj për buxhetin të mërkurën. Prandaj, kantoni do ta fillojë vitin 2026 pa një buxhet të miratuar nga parlamenti. Partia Socialdemokrate e krahut të majtë dhe shoqatat e stafit kishin nisur një referendum kundër programit të ristrukturimit të qeverisë. Sipas qeverisë, njoftimi i referendumit do ta bëjë propozimin e saj për buxhetin për vitin 2026 të pavlefshëm.

Nëse referendumi miratohet, qytetarët do të votojnë më 26 prill 2026. Qeveria kantonale e Fribourgut dëshiron të kursejë 405 milionë CHF gjatë viteve të ardhshme me programin e saj të kursimit. Në fund të shtatorit dhe fillim të tetorit, 3,000 dhe 4,000 njerëz morën pjesë përkatësisht në protesta në Fribourg kundër shkurtimeve në shërbimet publike për shkak të programit të kursimit.

Ndërkohë, Neuchâtel raportoi një fitim prej 14.6 milionë CHF pasi tërhoqi fonde nga rezervat e saj. Në të njëjtën kohë, qeveria vendosi të mbështesë kompanitë me pothuajse 8 milionë CHF. Kjo do të kompensohet nga një tërheqje nga rezerva ekonomike. Kjo duhet të votohet së bashku me buxhetin.
Parlamentet duhet të konfirmojnë buxhetet

Dy kantonet me tepricat më të larta të të ardhurave kanë gjithashtu rritjet më të mëdha të planifikuara të buxhetit. Kantoni Zug e rriti buxhetin e tij me 144 milionë CHF krahasuar me vitin e kaluar dhe ai i kantonit të Bernës u rrit me 119 milionë CHF.

Nga ana tjetër, kantoni i Gjenevës pa që buxheti i tij të binte në 413.7 milionë CHF. Kantoni i Cyrihut po bie gjithashtu më thellë në të kuqe. Buxheti i tij i vitit 2026 tregon një deficit prej 139 milionë CHF. Gjatë vitit të kaluar, deficiti arriti në 102 milionë CHF.

Buxhetet e miratuara nga qeveritë kantonale nuk janë hapat e fundit në proces. “Ato miratohen përfundimisht vetëm nga parlamentet kantonale, zakonisht në nëntor ose dhjetor”, tha Stocker.

Punëtorët e moshuar vazhdojnë të përballen me diskriminim në vendin e punës në Zvicër. Sipas një studimi të publikuar të enjten nga firma e punësimit von Rundstedt, tre të katërtat e menaxherëve të burimeve njerëzore pranojnë ekzistencën e diskriminimit për shkak të moshës në kompanitë zvicerane.

Sipas studimit, punëtorët e moshuar mbeten qartësisht në disavantazh në tregun e punës. Pavarësisht mungesës së punëtorëve të kualifikuar, 77% e të anketuarve raportuan diskriminim për shkak të moshës. Megjithatë, më shumë se gjysma (54%) besojnë se sjellja individuale luan gjithashtu një rol, ndërsa 46% besojnë se edhe punonjësit më të motivuar dhe proaktivë të moshuar kanë pak perspektiva karriere, shkruan albinfo.ch.

Anne Donou, drejtoreshë e zyrës së von Rundstedt në Zvicër që flet frëngjisht, vëren një kontradiktë të habitshme midis qëllimeve të deklaruara të firmave dhe realitetit në punë.

“Ne e shohim vlerën e tyre të shtuar, ne e njohim vlerën e tyre të shtuar. Ne gjithashtu i dimë kriteret dhe aftësitë që ato sjellin. Por kur bëhet fjalë për shtypjen e butonit ose nënshkrimin e kontratës, ne nuk shkojmë atje,” tha ajo për radion publike zvicerane RTS të premten.

Sipas Donou, ky ngurrim për të punësuar punëtorë të moshuar shpjegohet kryesisht nga barrierat psikologjike. “Ka shumë paragjykime, të vetëdijshme ose të pavetëdijshme. Kjo gjeneratë është stigmatizuar si jo e shkathët, jo fleksibile, jo dixhitale. Dhe në të vërtetë, në periudhat e transformimit të thellë dixhital që po përjetojmë aktualisht, njerëzit preferojnë një person më të ri, duke menduar se gjërat do të shkojnë më shpejt”, tha ajo.