Raporti “Transport 2045” i profesorit Ulrich Weidmann ka shkaktuar reagime të forta në Zvicër. Prezantuar më 9 gusht, raporti parashikon prioritete të reja për projekte transporti, duke përfshirë edhe disa projekte autostradash që populli i kishte refuzuar në një votim një vit më parë.

Reagimet e mbrojtësve të mjedisit

Shoqatat mjedisore dhe organizatat qytetare e kritikojnë raportin si një përpjekje për të anuluar vendimin popullor të 24 nëntorit 2024, i cili refuzoi zgjerimin e rrjetit të autostradave.

Organizata active-trafiC e ka quajtur raportin “anti-demokratik” dhe ka paralajmëruar referendum nëse projektet si tuneli i Rhein-it në Basel dhe tuneli i Rosenbergut në St. Gallen do të vazhdojnë. Shoqata ATE (Transporti dhe Mjedisi) kërkon që fondet publike të përdoren kryesisht për transport të qëndrueshëm dhe hekurudhor.

Edhe Zgjedhjet e Gjelbërta Zvicerane, përmes presidentes Lisa Mazzone, kritikojnë “politikën e asfaltit” dhe kërkojnë që investimet të fokusohen në mobilitet të qëndrueshëm dhe ekologjik.

Pozicioni i industrisë rrugore

Ndërkohë, industria e rrugëve dhe TCS e konsiderojnë rrjetin e autostradave si “kurrizin” e transportit kombëtar. Ata theksojnë se investimet në rrugë janë po aq të rëndësishme sa ato në hekurudha për të shmangur bllokime dhe kolaps të rrjetit.

Raporti Weidmann ka ndezur një debat të gjerë mbi të ardhmen e transportit në Zvicër, ndërsa qytetarët dhe organizatat presin vendime konkrete për projekte që prekin të gjithë vendin.

Këshilli Federal ka vendosur të lejojë një rritje prej 2% të ndërtimeve jashtë zonave të ndërtimit, duke filluar nga viti 2026. Ky vendim ka shkaktuar pakënaqësi tek organizata Pro Natura, e cila e kritikon qeverinë për “sabotuim” të revisionit të dytë të planifikimit rajonal (LAT2).

Parlamenti kishte miratuar këtë revision të LAT në shtator 2023, si një kundër-projekt indirekt ndaj iniciativës popullore “kundër betonizimit të peizazhit tonë,” e cila më pas u tërhoq dhe që Pro Natura e kishte udhëhequr.

Qëllimi kryesor i revisionit

Revisioni synon të frenojë ndërtimet jashtë zonave të ndërtimit. Kantonet që tejkalojnë këtë kufi duhet të kompensojnë duke rrënuar ndërtesa të tjera jashtë zonës së ndërtimit. Ligji parashikon edhe një “bonus për rrënimin”: kur pronarët shkatërrojnë këto objekte, kantoni mbulon kostot, ndërsa Konfederata mund të kontribuojë sipas urdhëresës.

Gjatë konsultimit në vitin 2024, Këshilli Federal kishte parashikuar një kufi rritjeje prej 1%. Në urdhëresë, ky kufi tani është caktuar në 2%. Zyra Federale për Zhvillimin Hapësinor (ARE) shpjegoi: “Duke rritur hapësirën për manovrim, Këshilli Federal përgjigjet ndaj kërkesave të shumicës së kantoneve. Një hapësirë manovrimi prej 1% konsiderohej e ulët për zhvillimin aktual të ndërtimit jashtë zonave të ndërtimit.”

Reagimi i Pro Natura

Organizata për mbrojtjen e natyrës dhe peizazhit, Pro Natura, ka reaguar duke akuzuar Këshillin Federal se po nxit ndërtimet jashtë zonave të përcaktuara për ndërtim, përmes një urdhërese që kundërshton qëllimet e revisionit.

Pro Natura u bën thirrje kantoneve të përmirësojnë gjendjen e peizazhit, biodiversitetit dhe trashëgimisë së ndërtuar gjatë zbatimit të revisionit. Kantonet kanë pesë vite kohë për t’u përshtatur, pasi ndryshimet hyjnë në fuqi gradualisht nga janari deri në korrik 2026.

Përjashtime të mundshme

Një element i ri është edhe prezantimi i metodës territoriale. Me këtë instrument planifikimi opsional, Konfederata u mundëson kantoneve të marrin parasysh më mirë specifikat rajonale: në raste të veçanta, kantonet mund të devijojnë nga ligji federal dhe të autorizojnë përdorime shtesë specifike.

Kjo do të mundësojë ruajtjen dhe zhvillimin e peizazheve tradicionale rurale në zona të caktuara, për shembull mayens ose rustici, si dhe rinovimin e stallave të braktisura për përdorim si banesa.

Banorët e Gjenevës nuk do të votojnë më në 30 nëntor për ndryshimet në ligjin për oraret e hapjes së dyqaneve (LHOM), i cili ishte sfiduar me referendum. Pas një vendimi të Gjykata Federale, Këshilli i Shtetit i Gjenevës ka vendosur ta anulojë votimin.

Në vendimin e datës 4 shtator, të bërë publik më 8 tetor, Gjykata Federale thekson se ligji kantonal nuk është në përputhje me legjislacionin më të lartë. Sipas këshilltares shtetërore Delphine Bachmann, e cila drejton Departamentin e Ekonomisë dhe Punësimit, baza ligjore e votimit është “e gabuar”, dhe për këtë arsye çështja “bëhet e pakuptueshme” për votuesit, transmeton albinfo.ch.

Pse u anulua votimi

Sipas Gjykatës Federale, neni që kushtëzon hapjen e dyqaneve në tre të diele të vitit me ekzistencën e një marrëveshjeje kolektive pune të zgjeruar (CLA) nuk duhet të jetë pjesë e LHOM. Sipas gjyqtarëve të Mon Repos, ky nen është një masë për mbrojtjen e punëtorëve dhe nuk i përket një ligji që synon rregullimin e rendit publik. Autoritetet kantonale duhet ta qartësojnë situatën.

Proces i ri legjislativ

“Do të nevojitet një proces i ri legjislativ për të zhvilluar një debat të qetë dhe të informuar mbi hapjen e dyqaneve të dielave,” deklaroi Bachmann. “Nuk mund t’i çojmë qytetarët në votime mbi interpretime të ndryshme duhet të votojnë për çështje të qarta,” shtoi ajo.

Amendamenti i planifikuar për 30 nëntor, i miratuar nga shumica e djathtë në Këshillin e Madh, do të lejonte hapjen e dyqaneve më 31 dhjetor (festë publike që trajtohet si e diel) dhe në dy të diele të tjera gjatë vitit, pa qenë e nevojshme një marrëveshje kolektive e zgjeruar. Në rast të një rezultati negativ, ligji ekzistues do të duhej të rishikohej.

Materialet e votimit tashmë janë shtypur

Sipas kancelarës Michèle Righetti-El Zayadi, materialet e votimit janë shtypur dhe janë gati për shpërndarje. Publikut do t’i dërgohet një njoftim i veçantë për të mos votuar për këtë çështje, pasi ajo nuk do të numërohet. “Është një situatë mjaft unike ajo që po përjetojmë sot,” tha Bachmann.

Nga pikëpamja ligjore, votimi i 30 nëntorit nuk është anuluar përfundimisht, por është shtyrë për maksimum një vit nga data kur referendumi u shpall i suksesshëm. Vendimi i Këshillit të Shtetit mund të ankimohet brenda gjashtë ditëve.

Mëngjesin e së mërkurës, shtypi gjermanofon publikoi një lajm sipas të cilit abonimi i njohur “Gjysmë Çmimi” i SBB (Hekurudhat Federale Zvicerane) do të zhdukej deri në vitin 2027. Lajmi u shpërnda edhe në mediat frankofone, por pak orë më vonë, SwissPass Alliance e hodhi poshtë këtë pretendim.

Sipas artikullit të publikuar nga revista gjermanishtfolëse për konsumatorë K-Tipp, sistemi aktual i abonimit do të zëvendësohej nga një sistem i ri tarifor i quajtur “My Ride”. Ky sistem i ri do të ofronte zbritje për udhëtarët e rregullt, me çmime ndërmjet tarifës aktuale gjysmë çmimi dhe asaj të plotë. Po ashtu, parashikohej eliminimi i biletave me zbritje të mëdha (supersaver) dhe opsionit të ri “Half-Fare Plus”.

“Një ofertë gjysmë çmimi do të mbetet”, premton SwissPass

Pak orë më vonë, Aleanca SwissPass e mohoi këtë informacion, duke theksuar se ndonëse planifikohet një sistem i ri tarifor për vitin 2035, abonimi gjysmë çmimi do të vazhdojë të ekzistojë.

Helmut Eichorn, drejtori i SwissPass, deklaroi në një intervistë për RTS se “abonimi gjysmë çmimi është shumë i popullarizuar dhe kërkon reflektim për ta ruajtur ose zhvilluar më tej në mënyrë që t’i përshtatet më mirë nevojave të udhëtarëve.”

Ai shtoi: “Nuk do ta eliminojmë këtë ofertë. Më vonë mund të jetë abonim mujor apo vjetor, këtë ende nuk e dimë, por një ofertë gjysmë çmimi do të mbetet. Për këtë mund të angazhohem që sot.”

Synimi: thjeshtimi i sistemit tarifor

Sipas Eichorn, projekti “My Ride” ka për qëllim thjeshtimin e sistemit të tanishëm, i cili përmban rreth 4,000 produkte të ndryshme, si Half-Fare Plus, bileta me zbritje dhe bileta ditore me çmime të reduktuara.

“Kjo shumëllojshmëri krijon vështirësi në kuptim,” tha ai. Ideja është që sistemi të zgjedhë automatikisht opsionin më të leverdishëm për klientin, në mënyrë të ngjashme me aplikacionet FAIRTIQ dhe EasyRide të SBB, transmeton albinfo.ch.

Pavarësisht dixhitalizimit, SwissPass thekson se nuk do të braktisë zgjidhjet për ata që nuk duan të përdorin teknologjinë apo të ndajnë të dhëna personale. “Po kërkojmë mënyra që njerëzit të udhëtojnë edhe në mënyrë anonime,” tha Eichorn.

Konsumatorët të kujdesshëm ndaj çmimeve

Edhe pse deklaratat e SwissPass janë qetësuese, Fédération Romande des Consommateurs (FRC) mbetet vigjilente. “Çmimet e reja nuk duhet të përdoren si pretekst për rritje të fshehur të tarifave,” paralajmëroi Seven Pearson nga FRC.

Eichorn siguroi se qëllimi nuk është rritja e çmimeve, por rritja e përdorimit të transportit publik, që në mënyrë indirekte do të sjellë më shumë të ardhura për kompaninë.