Zvicër: Stuhia e fortë “Benjamin” kaloi nga perëndimi në lindje të Zvicrës, duke shkaktuar dëme të konsiderueshme dhe ndërprerje trafiku. Era arriti deri në 150 km/orë në vende të ekspozuara si Säntis dhe Pilatus.

Dëmet kryesore:

Vaud: Dy shtylla elektrike u rrëzuan në Bière; zjarrfikësit morën 98 thirrje kryesisht për pemë të rrëzuara.

Gjenevë: Të gjitha parket dhe rrugët e shëtitjes u mbyllën; shërbimet me anije në Liqenin e Gjenevës u anuluan.

Mittelland dhe Zvicra Veriperëndimore: Pema mbi binarë shkaktoi ndërprerje në disa linja hekurudhore; vonesa në rrugë dhe trafiku publik.

Zvicra Qendrore: Rekord tetori në Luzern: era arriti 114 km/orë.

Zvicra Lindore dhe Zürich: Rimorkio u përmbys në autostradë; disa linja hekurudhore dhe teleferikë u ndërprenë.

Ndikimi në Francë: Era arriti deri në 161 km/orë në Normandi dhe shkaktoi stuhira edhe në Paris.

Autoritetet kishin lëshuar paralajmërime për zonën veriore të Alpeve dhe nivel paralajmërimi federal ishte 3 nga 5.

Një studim zviceran tregon se drita e bardhë e ftohtë ndihmon trupin të relaksohet më shumë sesa drita e bardhë e ngrohtë — megjithëse kjo e fundit perceptohet si më e këndshme për syrin.

Një eksperiment i zhvilluar në kantonin e Cyrihut ka zbuluar se trupi reagon më qetë nën ndriçimin e bardhë të ftohtë. Ky studim, i realizuar nga Instituti Federal Zviceran për Kërkime mbi Pyjet, Dëborën dhe Peizazhin (WSL) në bashkëpunim me kompaninë e energjisë elektrike të kantonit të Cyrihut (EKZ), përfshiu 77 vullnetarë në qytetin Richterswil (ZH).

Pjesëmarrësit u ekspozuan për 20 minuta ndaj tre llojeve të ndryshme ndriçimi LED:

dritë e ngrohtë (2700 Kelvin),

dritë e bardhë neutrale (4000 Kelvin),

dhe dritë e bardhë e ftohtë (6500 Kelvin).

Para dhe pas ekspozimit, ata plotësuan pyetësorë mbi gjendjen e tyre shpirtërore dhe ndjenjën e sigurisë, ndërsa niveli i kortizolit në pështymë u mat për të përcaktuar shkallën e stresit.

Diferenca midis perceptimit dhe realitetit

Rezultatet treguan një kontrast të qartë mes asaj që njerëzit ndjenë dhe reagimit të vërtetë të trupit: shumica e pjesëmarrësve e vlerësuan dritën e ngrohtë si më të këndshme dhe e konsideruan dritën e ftohtë si tepër të fortë, por stresi trupor u ul më shumë nën ndriçimin e bardhë të ftohtë.

Sipas Solène Guenat, udhëheqëse e studimit, kjo mund të shpjegohet nga fakti se “ndihemi më të sigurt gjatë ditës sesa natës, gjë që mund të shpjegojë pse niveli i stresit ra nën ndriçimin e bardhë të ftohtë.”

Një dilemë për qytetet

Komunat që po rinovojnë ndriçimin publik duhet të bëjnë një zgjedhje të vështirë:

Të ndjekin preferencat vizuale të qytetarëve apo efektet reale të spektrit të dritës mbi shëndetin?

Përveç ndikimit pozitiv në stres, drita e bardhë e ftohtë ka edhe një avantazh energjetik — harxhon rreth 30% më pak energji elektrike se drita e bardhë e ngrohtë.

“Në Zvicër, shumica e komunave kanë zgjedhur tashmë ndriçues me dritë të bardhë të ngrohtë. Kjo përbën një kompromis të mirë mes efikasitetit energjetik dhe pranueshmërisë sociale,” shpjegon Jörg Haller, përgjegjës i ndriçimit publik dhe i projekteve Smart City në EKZ.

Në Richterswil, një rrugë e tërë është ndriçuar me llamba me temperatura të ndryshme ngjyrash, nga drita e ngrohtë në të majtë, deri te drita e bardhë e ftohtë në të djathtë – për të demonstruar efektet vizuale të ndryshme të ndriçimit publik.

Zgjerimi i inteligjencës artificiale (IA) mund të shpjegojë ngadalësimin e tregut të punës në Zvicër, thotë kompania e rekrutimit Adecco.

Sipas një analize të rregullt të Adecco-s, numri i vendeve të lira ka rënë me 0.2% në tremujorin e dytë krahasuar me tremujorin e mëparshëm dhe me 5.6% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.

Indeksi zviceran i tregut të punës, një tregues i llogaritur nga Adecco dhe Universiteti i Cyrihut, qëndronte në vlerën 133, sipas një njoftimi të publikuar sot.

“Sipas raportit ekonomik KOF, ekonomia zvicerane pothuajse është ndalur në tremujorin e dytë, e penalizuar nga rënia e eksporteve dhe rritja e tarifave amerikane,” tha Marcel Keller nga Adecco. “Megjithatë, numri i vendeve të lira në tremujorin e tretë ka rënë vetëm në mënyrë modeste, dhe norma e papunësisë ka shënuar një rritje të vogël. Kjo mund të shpjegohet nga stabilizimi i tendencave të konsumit dhe nga futja e punës me orar të shkurtuar.”

Studimi aktual fokusohet në punët administrative dhe zyrtare, që përbëjnë grupin më të madh të profesionistëve në Zvicër dhe janë thelbësore për proceset qendrore në kompanitë private dhe sektorin publik.

Në të njëjtën kohë, këto profesione janë veçanërisht të ekspozuara ndaj zhvillimeve në fushën e AI-së: rezulton se në dy vitet e fundit (që nga 2023) numri i vendeve të lira në këtë degë ka rënë me 17.4%.

“Arsimimi i lartë nuk e mbron automatikisht individin nga ndikimi i AI-së,” paralajmërojnë ekspertët e Adecco-s. Për t’u përballur me situatën, ata rekomandojnë: përparësi në arsimin e vazhdueshëm për aftësi të lidhura me të dhënat dhe proceset, rritje të informimit mbi inteligjencën artificiale dhe rishikim të roleve profesionale.

Gjigandi kinez i teknologjisë Baidu njoftoi se dega e tij Apollo Go do të nisë provat e taksive elektrike autonome në katër kantone të Zvicrës Lindore në fund të vitit 2025, në partneritet me shërbimin e transportit publik PostBus.

Shërbimi i rregullt i AmiGo është planifikuar “jo më vonë se tremujori i parë i vitit 2027”.

Kompania me seli në Pekin tha se udhëtimi në këto automjete me katër vende mund të jetë privat ose i përbashkët, me qëllim optimizimin e përdorimit të flotës.

Testet do të kryhen në kantonet e St. Gallen, Thurgau dhe dy Appenzells, transmeton albinfo.ch. Një shofer rezervë do të udhëtojë në çdo automjet të automatizuar PostBus.

Nëse zotëroni një apartament (ose dëshironi të blini një) në një ndërtesë në Zvicër që menaxhohet nga një shoqatë pronarësh shtëpish, do të keni disa detyra dhe përgjegjësi. Ja çfarë duhet të dini.

Shoqata e pronarëve, e njohur me akronimet EPP në gjermanisht dhe PPE në frëngjisht dhe italisht, është një formë bashkëpronësie ku individët zotërojnë vetë apartamentet e tyre private, ndërsa zotërojnë bashkërisht zonat e përbashkëta të një ndërtese, siç janë çatia, korridoret, ashensorët, si dhe, në disa raste, çdo tokë përreth.

Ky sistem ka si avantazhe ashtu edhe disavantazhe – lexoni më shumë rreth tij më poshtë – por për momentin, është e rëndësishme të dini se në Zvicër, EPP/PPE janë një çështje serioze: ka rregulla të rrepta se si duhet të menaxhohen ato dhe cilat janë të drejtat dhe detyrimet e secilit pronar.

Kjo sepse, ndryshe nga një shtëpi me një familje të vetme, ku të gjitha vendimet merren në mënyrë të njëanshme nga kushdo që i përket prona, PPE/PPE-të kanë më shumë të bëjnë me dinamikën e grupit – domethënë, të gjithë pronarët ndajnë përgjegjësinë, si në aspektin e vendimeve ashtu edhe të financave, për zonat e përbashkëta të ndërtesës së tyre.

Çfarë është e jotja dhe çfarë jo?

Çdo gjë që ndodhet brenda kufijve të brendshëm të apartamentit tuaj ju përket juve dhe mund të bëni me të siç dëshironi, mund ta dekoroni atë siç dëshironi, të lyeni ose edhe të hiqni muret dhe të ndryshoni dyshemenë, me fjalë të tjera, ju keni lirinë për të përmirësuar/rinovuar në çfarëdo mënyre që dëshironi, gjë që nuk do të ishit në gjendje ta bënit nëse do të ishit qiramarrës, pasi do t’ju duhej leja e qiradhënësit për çdo ndryshim.

Megjithatë, këto të drejta janë të kufizuara vetëm në banesën tuaj: aftësia juaj për të vepruar siç dëshironi në lidhje me pjesën e jashtme është e kufizuar; në vend të kësaj, ju jeni të detyruar nga rregullat e shoqatës së pronarëve të shtëpive.

Zakonisht, çdo ndryshim në çati ose fasadën e ndërtesës, ose në zonat e përbashkëta të brendshme (si shkallët), si dhe në tokën e përbashkët jashtë, duhet të miratohet nga pronarët e tjerë.

Ky mund të jetë rasti, për shembull, nëse dëshironi të instaloni një njësi kondicioneri në apartamentin tuaj, gjë që do të kërkonte ndryshimin e fasadës së ndërtesës, ose të rilyeni qepenat me një ngjyrë tjetër, gjë që gjithashtu do të modifikonte pamjen e jashtme të ndërtesës, transmeton albinfo.ch.

Ndryshime të tilla mund të ndodhin vetëm nëse të gjithë pronarët e tjerë (ose një kuorum, varësisht nga rregulloret e shoqatës) janë në favor të këtyre ndryshimeve.

Pra, nëse doni të shtyni përpara një axhendë individuale, shanset tuaja për sukses, veçanërisht në ndërtesat me pronarë të shumtë, janë të pakta.

Këto janë detyrimet tuaja:

Ndarja e kostos

Të gjithë pronarët duhet të paguajnë tarifa mujore të shoqatës – të cilat përcaktohen nga madhësia e apartamentit të tyre.

Ato mblidhen së bashku për të paguar tarifat e administratorit, sigurimin e ndërtesës, çdo riparim ose përmirësim të nevojshëm në pronë, si dhe për të përbërë një fond të veçantë për kur nevojiten rinovime të mëdha.

Ato përdoren gjithashtu për të paguar një kujdestar dhe/ose kopshtar, nëse shoqata i punëson ata.

Kjo do të thotë që çdo kosto e riparimeve ose punimeve të mirëmbajtjes do të ndahet nga të gjithë pronarët – në këtë drejtim, është një avantazh i padyshimtë ndaj pronarëve të shtëpive të vetme të cilët do të duhej të paguanin për gjithçka vetë.

Çfarë përgjegjësish të tjera keni në një EEP/PPE?

Ju duhet të merrni pjesë në mbledhjet e përgjithshme

Ato zakonisht zhvillohen një herë në vit dhe përqendrohen në tema të tilla si buxheti aktual dhe i ardhshëm i EEP/PPE, si dhe çdo ndryshim/përmirësim/riparim që duhet të bëhet në pronë.

Sugjerimet gjithashtu mund të bëhen dhe, nëse është e nevojshme, të votohen nga anëtarët e tjerë të shoqatës.

Paguan tarifat

Si pronar, ju duhet të paguani tarifat tuaja mujore të shoqatës, të cilat, siç u përmend, përdoren për çdo shpenzim të nevojshëm dhe për të ndërtuar një fond rinovimi.

Me 0.9210 franga, euro ka arritur një nivel të ulët të paparë kundrejt frangut të amshëm të fortë. Çfarë ndikimi do të ketë kjo tek banorët e Zvicrës?

Frangu zviceran vazhdon të vlerësohet, ndërsa euro vazhdon rënien e saj.

Më 22 tetor, monedha evropiane ra në 0.9210 franga – niveli i saj më i ulët i regjistruar ndonjëherë kundrejt monedhës zvicerane.

Më pas ajo u rikuperua pak gjatë ditës për t’u tregtuar rreth 0.9230 franga deri në fillim të pasdites.

Pse ka ndodhur kjo?

Kjo rritje e frangës shpjegohet nga konteksti i pasigurisë globale, e cila po i shtyn shumë investitorë të drejtohen drejt monedhave të konsideruara të sigurta – si franga.

Ka një arsye të mirë për këtë: Monedha e Zvicrës i ka rezistuar rënies ekonomike globale shumë më mirë sesa paratë e vendeve të tjera.

Në fakt, gjatë dekadave të fundit, vlera e frangut vazhdoi të rritej ndërsa shumë monedha të tjera kanë pasur vështirësi.

Kjo qëndrueshmëri financiare, e kombinuar me stabilitetin politik, ekonomik dhe social të Zvicrës, si dhe inflacionin e ulët, ka rritur perceptimin e frangës si një monedhë e fortë që shërben si një ‘strehë e sigurt’ (mos u ngatërroni me një strehë tatimore – të cilën Zvicra nuk e ka më).

A është ky një zhvillim pozitiv?

Kjo varet.

Një frang i fortë i bën produktet zvicerane më të shtrenjta jashtë vendit, gjë që penalizon eksportuesit dhe zvogëlon konkurrueshmërinë e tyre, veçanërisht në sektorë kyç si prodhimi i orëve, inxhinieria precize dhe farmaceutika (të cilat të gjitha tashmë po vuajnë për shkak të tarifave të larta të SHBA-së).

Edhe në tregun e eurozonës, eksportet zvicerane janë në disavantazh kur frangu është më i fortë se euro.

Sipas platformës së konsumatorëve Moneyland, “për të shmangur humbjet, disa prodhues zviceranë detyrohen të rrisin çmimin e produkteve të tyre të eksportit për të kompensuar. Rezultati është se produktet zvicerane bëhen më të shtrenjta për klientët e huaj. Në rastin më të keq, kompanitë zvicerane mund të humbasin klientë të huaj sepse çmimet e tyre nuk janë më konkurruese.”

Mospërputhja midis frangës dhe euros ka të ngjarë të ndikojë gjithashtu në një nga burimet më të rëndësishme të të ardhurave të Zvicrës: turizmin, shkruan thelocal.

Kjo ndodh sepse “sa më i fortë të bëhet frangu kundrejt euros, aq më të larta janë çmimet në Zvicër për turistët nga eurozona”.

Kush përfiton më shumë nga raporti frang i  fortë-euro e dobët?

Fituesit e qartë janë banorët e Zvicrës.

Për shembull, importet nga BE-ja bëhen më pak të shtrenjta për konsumatorët zviceranë.

Por ka edhe më shumë përparësi – veçanërisht në aspektin e turizmit të blerjeve: blerjet në vendet e eurozonës do të jenë gjithashtu (edhe më) të dobishme, pasi franga do të shkojë shumë më tej atje sesa në vendin e tyre.

Në të njëjtën mënyrë, zviceranët do të paguajnë më pak për pushime në vendet e huaja.

Me frangun më të fortë se euro, ju patjetër që mund të përfitoni nga udhëtimet jashtë vendit – të paktën në aspektin e akomodimit dhe ushqimit ndërsa jeni atje, transmeton albinfo.ch.

Dhe ka një grup tjetër që do të përfitojë nga shkëmbimi i monedhës: punëtorët ndërkufitarë.

Më shumë se 400,000 njerëz nga shtetet fqinje të eurozonës vijnë për të punuar në Zvicër çdo ditë, duke u kthyer në vendet e tyre të origjinës natën dhe në fundjavë.

Meqenëse pagat e tyre paguhen në franga dhe shpenzimet e tyre janë në euro, ata me siguri do të përfitojnë nga kursi i këmbimit frang-euro.

Një numër i madh njerëzish nga fshati zviceran i Brienzit janë regjistruar për t’u zhvendosur sa më shpejt të jetë e mundur nga fshati i prirur ndaj rrëshqitjeve të dheut në kantonin Graubünden.

Rreth 40 aplikime për një zhvendosje përfundimtare ishin paraqitur deri në afatin e fundit të 30 shtatorit, shkruan swissinfo. Këto aplikime kanë të bëjnë me 95 apartamente në 45 ndërtesa, shumica e të cilave janë shtëpi të dyta dhe shtëpi pushimi, transmeton albinfo.ch.

Megjithatë, bashkia vlerëson se edhe rreth 35 banorë duan të braktisin shtëpitë e tyre dhe të zhvendosen. Para evakuimit në nëntor 2024, fshati kishte 90 banorë.

Që nga evakuimi, pothuajse 30 njerëz nga Brienzi janë larguar ose kanë vdekur. Shpenzimet e zhvendosjes do të mbulohen 90% nga qeveria federale dhe kantoni.

Rreth 15% e popullsisë zvicerane midis moshës 16 dhe 65 vjeç kanë vështirësi në lexim, llogaritje dhe zgjidhjen e problemeve pa udhëzime.

Këto janë rreth 844,000 njerëz. Ata kanë tendencë të fitojnë më pak dhe kanë më pak gjasa të punësohen sesa popullsia në tërësi.

Përveç kësaj, mirëqenia dhe pjesëmarrja e tyre në jetën shoqërore janë më të ulëta se ato me aftësi më të larta, siç njoftoi të enjten Zyra Federale e Statistikave (FSO) bazuar në vlerësimin e OECD-së për aftësitë e të rriturve (Piaac), transmeton albinfo.ch.

Nga të rriturit me aftësi të ulëta, 46% nuk ​​kanë arsim pas-detyrueshëm – 56% e tyre janë të moshës midis 46 dhe 65 vjeç, raporton swissinfo. Me 7%, shkalla e papunësisë së tyre ishte më e lartë se ajo e popullsisë në tërësi (2%).

Sipas FSO-së, mungesa e zhvillimit të aftësive mund të ketë një sfond socio-ekonomik dhe familjar. Vetëm 12% e prindërve të këtyre njerëzve kishin kualifikime më të larta arsimore krahasuar me 34% të popullsisë në tërësi.

Ndërsa çmimet e pronave vazhdojnë të rriten ndërsa fuqia blerëse e njerëzve ngec, gjithnjë e më shumë njerëz po i drejtohen aseteve të pensioneve të shtyllës së dytë për të blerë shtëpitë e tyre.

Kjo mund të çojë në probleme në pleqëri, tregon një analizë nga Moneypark.

Sipas llogaritjeve të bëra nga kompania këshilluese dhe ndërmjetësuese e hipotekave në bazë të 7,500 transaksioneve, 48% e blerësve përdorin fondet e fondit të pensioneve për të realizuar ëndrrën e tyre për të pasur në pronësi një shtëpi. Mesatarisht, pothuajse 70% e shtyllës së dytë investohet në blerje.

Tërheqja mesatare nga fondi i pensioneve është rreth 115,000 CHF, një veprim që krijon një hendek pensionesh prej rreth 500 CHF në muaj (i llogaritur me një normë mesatare konvertimi prej 5.3%), transmeton swissinfo. Duke marrë parasysh se mosha mesatare e blerësve është 44 vjeç, kanë mbetur rreth 20 vjet për të mbyllur hendekun. “Nëse nuk e bëni këtë, rrezikoni të shisni shtëpinë tuaj në pleqëri sepse nuk jeni më në gjendje ta përballoni atë”, paralajmëron Lukas Vogt, Drejtor Ekzekutiv i MoneyPark, shkruan albinfo.ch.

Kjo është edhe më e vërtetë duke pasur parasysh se rregulli sipas të cilit amortizimi i detyrueshëm i hipotekës në dy të tretat e vlerës së pronës duhet të sigurojë qëndrueshmëri në pleqëri “nuk ka qenë i vlefshëm për njëfarë kohe”, sipas autorëve të studimit.

Sipas Moneypark, për shkak të rënies së qirave dhe rritjes së çmimeve të pasurive të paluajtshme, pronarët në moshën 65 vjeç duhet të kenë një qëndrueshmëri prej rreth 50%. Prandaj, ata detyrohen ta ulin hipotekën e tyre në rreth gjysmën e çmimit origjinal të blerjes.

“Ky boshllëk duhet të mbyllet para daljes në pension dhe duhet të bëhen përpjekje shtesë për kursim në mënyrë që tërheqja të mos shndërrohet në një bumerang”, këshillojnë ekspertët. MoneyPark rekomandon një strategji agresive kursimi: vendosni maksimumin në shtyllën e tretë dhe investoni kursimet tatimore në asete të lira.

Si rregull i përgjithshëm, 2-2.5% e çmimit të blerjes së shtëpisë duhet të kursehet çdo vit për të siguruar qëndrueshmërinë afatgjatë të investimit në pasuri të paluajtshme.

Nevoja për shtyllën e dytë është rezultat i një tregu të pasurive të paluajtshme në rritje të shpejtë: çmimet janë rritur me 20% në pesë vitet e fundit, ndërsa fuqia blerëse ka mbetur e pandryshuar.

Një shembull tipik: një shtëpi mesatare për një familje të vetme në Zvicër kushton tani rreth 1.35 milionë CHF, duke kërkuar kështu të paktën 270,000 CHF në kapital aksionar dhe një të ardhur familjare prej 240,000 CHF, shumë mbi të ardhurat mesatare të familjeve me fëmijë, të cilat janë rreth 160,000 CHF.