Njohja e një gjuhe “vendase” (fjala kyçe “vendase” këtu) është një kërkesë për leje qëndrimi dhe, akoma më shumë, për natyralizim në Zvicër. Pra, çfarë gjuhe duhet të zotërojë një i huaj nëse jeton në pjesën gjermanishtfolëse të Zvicrës?

Kjo është një dilemë me të cilën përballen shumë të huaj jo-gjermanishtfolës kur vijnë në Zvicër: a duhet të përpiqen të mësojnë gjermanishten standarde (Hochdeutsch) – e cila nuk është në të vërtetë një gjuhë lokale, apo të përpiqen të mësojnë gjermanishten zvicerane (Schwiizerdütsch)?

Të paktën zyrtarisht, gjermanishtja standarde është e listuar si gjuha kryesore kombëtare e Zvicrës dhe të gjitha komunikimet e shkruara nga qeveria dhe entitetet e tjera publike janë vetëm në atë gjuhë (ndoshta sepse nuk ka një version të shkruar të pranuar zyrtarisht të gjermanishtes zvicerane – megjithëse përdoret zakonisht në mediat sociale dhe në kapacitete të tjera jozyrtare).

Gjermanishtja zvicerane flitet nga rreth dy të tretat e njerëzve në Zvicër. E referuar nga folësit e saj si ‘Dialekt’ ose ‘Mundart’ (gjuhë e folur) ose vetëm ‘Dütsch’ (si në ‘Deutsch’ ose Gjermanisht), gjermanishtja zvicerane është në fakt një gamë dialektesh të ndryshme.

Pra, çfarë duhet të mendoni për të?

Për të gjitha qëllimet dhe synimet ligjore, të kesh nivelin e kërkuar të aftësisë në gjermanishten standarde është e mjaftueshme për të marrë (ose përmirësuar) lejen tuaj të punës dhe për t’ju bërë të kualifikuar për natyralizim (me kusht që të përmbushni edhe të gjitha kriteret e tjera të kërkuara).

Do të kuptoheni nga kolegët tuaj, fqinjët dhe të tjerët në komunitetin tuaj (megjithëse mund të mos jeni në gjendje t’i kuptoni, pasi duhet pak kohë që veshi juaj të mësohet me çdo dialekt zviceran-gjerman që flitet në zonën tuaj.)

Nuk ka nevojë të shqetësoheni, nuk do të jeni vetëm: afërsisht 330,000 qytetarë gjermanë jetojnë përgjithmonë në Zvicër – kryesisht në zonat zvicerano-gjermane.

Pra, nga pikëpamja zyrtare, gjermanishtja standarde është në rregull, megjithëse gjithmonë do të konsideroheni të huaj, transmeton albinfo.ch.

Pra, a ia vlen të mësosh gjermanishten zvicerane për t’u përshtatur?

Edhe pse vetëm njohja e gjermanishtes standarde është e nevojshme për të marrë shtetësinë, zviceranët vlerësojnë çdo përpjekje që të huajt bëjnë për t’u përshtatur.

Pra, edhe nëse përpjekjet tuaja për të zotëruar gjuhën gjermane të rajonit tuaj nuk janë perfekte, ato nuk do të kalojnë pa u vënë re dhe madje mund të rrisin shanset tuaja me komitetin tuaj lokal të natyralizimit nëse aplikoni ndonjëherë për shtetësi zvicerane.

Megjithatë, për arsye praktike, është më mirë që së pari të zotëroni nivelin e kërkuar të gjermanishtes standarde – qoftë edhe vetëm për të qenë në gjendje të lexoni lajmet (dhe të qëndroni të informuar për atë që po ndodh në Zvicër dhe në komunitetin tuaj), dhe për të kuptuar letrat dhe komunikimet e tjera me shkrim që merrni, shkruan thelocal.

Për një të huaj që nuk flet gjermanisht, është padyshim e vështirë të mësojë të dyja, por në fund mund të ia vlejë.

E vlefshme për integrimin

Disa këshilla të mira për këtë çështje vijnë nga mediat sociale, përkatësisht nga Reddit Zvicër.

Ja çfarë thanë dy përdorues:

“Ka shumë më tepër burime për gjermanishten standarde dhe kuptohet nga shumë më tepër njerëz, për të mos përmendur që është e standardizuar. Gjermanishtja zvicerane ndryshon shumë, madje edhe nga qyteti në qytet, dhe nuk ka drejtshkrime standarde. Schweizerdeutsch ka të paktën gjashtë drejtshkrime të ndryshme, varësisht nga dialekti që flisni”, tha një përdorues.

“Po e them këtë si një amerikan që mësoi gjermanisht dhe tani po punoj për të mësuar gjermanishten zvicerane. Ndoshta nuk do të jem kurrë në gjendje ta flas plotësisht gjermanishten zvicerane vetë, por jam përmirësuar shumë në kuptimin e saj dhe kam përvetësuar disa fraza në të folurin tim.”

Dhe një tjetër tha: “Sapo të mësoni gjermanishten standarde në nivelin B2 ose C1, atëherë të gjithë do t’ju thonë se nuk ka kuptim të mësoni gjermanishten zvicerane. Nga pikëpamja e integrimit, nuk jam dakord. Është padyshim një avantazh të jesh në gjendje të bisedosh në mundart [dialekt], por duhet mjaft kohë dhe këmbëngulje.”

Nga 1 tetori 2025, qiradhënësit në disa kantone zvicerane do të duhet të japin informacion të ri kur japin me qira një apartament. Çfarë është ky informacion dhe si u sjell dobi qiramarrësve?

Në rast të mungesës së banesave, disa kantone mund të kërkojnë, që nga kjo ditë e tutje, përdorimin e formularit zyrtar për njoftimin e qirasë fillestare kur lidhin një kontratë të re qiraje banimi.

Kjo do të sigurojë që qiramarrësit të informohen për qiranë e mëparshme dhe të drejtën e tyre për të kundërshtuar të vetën.

Përdorimi i formularit zyrtar – i cili duhet të përmbajë normën e interesit referues më të fundit të vlefshme ose normën e inflacionit më të fundit të vlefshme – synon gjithashtu të inkurajojë qiradhënësit të ushtrojnë vetëpërmbajtje kur rrisin qiranë ose kur ndryshojnë një qiramarrës.

Megjithatë, ky detyrim i ri zbatohet vetëm në kantonet që tashmë kanë deklarim të detyrueshëm – domethënë, përveç qirasë së re, qiradhënësi duhet të zbulojë edhe shumën e qirasë së vjetër në një formular zyrtar.

Kjo është tashmë e detyrueshme në Basel-City, Fribourg, Gjenevë, Lucernë, Zug dhe Cyrih, si dhe në disa bashki/rrethe të Neuchâtel dhe Vaud. Sipas Shoqatës së Qiramarrësve Zviceranë, “Këshilli Federal shpreson që kjo do të rrisë transparencën, ndërsa shoqatat e qiramarrësve e shohin atë si një hap të rëndësishëm në luftën kundër qirave të tepërta. Për qiradhënësit, ndryshimi do të thotë se ata do të duhet të plotësojnë dokumentet e tyre më me kujdes, sepse gabimet mund të çojnë shpejt në procedura ligjore.

Sfondi pas ligjit të ri

Një studim i kryer në vitin 2024 nga kompania e pasurive të paluajtshme Wüest Partner, zbuloi se pas një zhvendosjeje në një apartament të ri, madje edhe në një më të vogël, një pjesë e madhe e qiramarrësve paguajnë qira më të larta se banorët e mëparshëm.

Një arsye është mungesa e vazhdueshme – dhe, në disa raste, përkeqësimi – e strehimit.

Një tjetër është se kur një qiramarrës i vjetër largohet dhe mbërrin një i ri, qiradhënësit kanë të drejtë të rrisin qiranë deri në 10 përqind.

Kjo është e ligjshme dhe, për fat të keq, shumë qiramarrës duhet ta durojnë këtë rritje. Megjithatë, lind një problem kur pronari i pronës e rrit qiranë me më shumë se 10 përqind, transmeton albinfo.ch.

Kjo konsiderohet një praktikë abuzive, të cilën ligji i ri synon ta korrigjojë.

Çfarë ndodh tani?

Nga sot, 1 tetor 2025, vetëm formularët e rinj, “më transparentë” duhet të përdoren në kantonet që i nënshtrohen këtij rregulli, shkruan thelocal. Nëse një qiramarrës i ri vëren se formulari nuk përmban normën e interesit referues më të fundit të vlefshme ose normën e inflacionit më të fundit të vlefshme, qiraja e rënë dakord është e pavlefshme.

Po sikur të jetoni në një kanton që nuk e ka këtë rregull të detyrueshëm zbulimi?

Nëse dyshoni se qiraja juaj tejkalon pragun prej 10 përqind të lejuar për rritje, mund ta kundërshtoni atë.

Megjithatë, së pari duhet të zbuloni se sa saktësisht u është ngarkuar banorëve të mëparshëm të banesës suaj. Për fat të mirë, ky informacion është i njohur publikisht.

Keni të drejtë të pyesni qiradhënësin tuaj se cila ishte qiraja e mëparshme për apartamentin, dhe qiradhënësi duhet t’ju tregojë.

Banorët në Zvicër kanë kohë deri më 30 nëntor për të ndërruar polisën e tyre aktuale të sigurimit shëndetësor me një të re. Por ka arsye për të qenë të kujdesshëm ndaj thirrjeve të marketingut nga kompani të ndryshme sigurimi që ju nxisin të blini polisën e tyre.

Nga 1 shtatori 2024, ndërmjetësit e sigurimeve shëndetësore nuk lejohen më të përpiqen të shesin një polisë sigurimi me telefon një personi që nuk ka qenë kurrë i siguruar në një kompani të caktuar, ose që nuk ka qenë i siguruar atje për të paktën 36 muaj.

Ky ligj hyri në fuqi sepse ligjvënësit vendosën që këto “thirrje të padëshiruara janë një burim i madh bezdisjeje për mbajtësit e policave. Por falë këtyre masave, aktiviteti i ndërmjetësve të sigurimeve do të rregullohet më mirë”, tha qeveria në atë kohë, përcjell albinfo.ch.

Por a është kështu?

Me sa duket jo.

Edhe pse transportuesit e sigurimeve rrezikojnë një gjobë deri në 100,000 franga për shkeljen e këtij ligji (nëse raportohet), Marcel Thom nga konsulenca Deloitte, e cila kreu një studim mbi primet e sigurimit shëndetësor të vitit 2026, tha se propaganda e paligjshme telefonike mbetet e përhapur.

Gati 44 përqind e të anketuarve thanë se morën të paktën një telefonatë të pakërkuar këtë vit, edhe pse ato janë të ndaluara.

Një pikë veçanërisht kritike është se 70 përqind e atyre që pranuan një intervistë nuk kujtojnë të kenë marrë një raport më pas, edhe pse kjo është e detyrueshme.

“Ndalimi i thirrjeve telefonike të pakërkuara duket se ka pak efekt në praktikë,” theksoi Thom.

Çfarë duhet të bëni nëse merrni një telefonatë të tillë?

Nëse nuk doni të shqetësoheni, thjesht i thoni telefonuesit ‘jo’ dhe mbylleni telefonin.

Nëse ata vazhdojnë, mund të dëshironi t’i kujtoni se po shkelin ligjin.

Ose mund të paraqisni një ankesë në zyrën e Avokatit të Popullit të sigurimeve shëndetësore.

Në total, rreth 40,000 shtetas të huaj marrin shtetësi zvicerane çdo vit. Por ku është shkalla e natyralizimit më e lartë dhe më e ulët?

Platforma e lajmeve 20Minuten ka përdorur të dhëna zyrtare për të treguar se cilat kantone dhe komuna u japin pasaporta zvicerane shumicës së aplikantëve.

Le t’i shohim së pari kantonet.

Në këtë drejtim, rajonet më “ndërkombëtare” të vendit janë në krye: shkalla e natyralizimit e Gjenevës është 2.84 për 100 individë të kualifikuar, dhe ajo e Cyrihut 2.16 për qind.

Vaud vjen menjëherë pas me 1.95 për qind, Zug me 1.88, Berna me 1.79 dhe Basel-Stadt me 1.74 për qind.

Kantonet që natyralizojnë më pak të huaj – më pak se 1 përqind të të gjithë individëve të kualifikuar – janë Jura (0.44 përqind), Neuchâtel (0.63), Nidwalden (0.65), si dhe Valais dhe Obwalden (0.8 përqind).

Si duken këto shifra në nivel komunal?

Shanset tuaja më të mira për t’u bërë zviceran janë nëse jetoni në komunitatt e Provence (Vaud) dhe Schupfart në kantonin Aargau, ku 13.8 dhe 13.6 përqind e 100 personave të kualifikuar, përkatësisht, janë të natyralizuar.

Më pas është Jussy në Gjenevë (10.6 përqind), e ndjekur nga Boltigen, kantoni i Bernës, (9.8 për qind), Flühli, Lucernë, (9.1 për qind) dhe Silenen (Uri) – 8.5 përqind, transmeton albinfo.ch.

Dhe nëse shpresoni të bëheni zviceran, mos u zhvendosni në Jura, ku disa komunitete – duke përfshirë Haute-Ajoie, Bure dhe Courtedoux – kanë një shkallë natyralizimi zero përqind, shkruan thelocal.

Në Valais, Bourg-St-Pierre dhe Hérémence, si dhe Bergün dhe Sils në Graubünden kanë të njëjtën normë zero, që do të thotë se ose nuk kanë asnjë të huaj që jeton në mes tyre, ose thjesht nuk u japin asnjë shtetësi.

Votuesit në Cyrih kanë miratuar një plan për të ulur koston e një karte udhëtimi vjetore në transportin publik lokal (ZVV) në 365 franga (1 franga në ditë) nga çmimi aktual prej mbi 800 frangash. A do të ndodhë vërtet dhe si do të funksionojë?

Sa do të kushtojë kjo biletë?

Një biletë vjetore sezonale për zonën 110 (e cila mbulon qendrën e qytetit, stacionin qendror të trenit dhe lagjet urbane) do të kushtojë vetëm 365 franga në klasin e dytë për të rriturit – ekuivalenti i 1 franga në ditë.

Çmimi aktual është 809 franga, që do të thotë një ulje e konsiderueshme prej 444 frangash.

Bileta do të bjerë ndjeshëm edhe për fëmijët dhe të rinjtë: në vend të 586 frangave që është aktualisht, ata do të paguajnë vetëm 185 franga në vit.

A do të jenë në gjendje të përfitojnë të gjithë në Cyrih nga këto bileta të lira?

Sipas planit, të gjithë banorët e Cyrihut do të kenë të drejtë të marrin dhe përdorin kartën e udhëtimit me zbritje – pavarësisht nga të ardhurat e tyre.

Megjithatë, njerëzit që udhëtojnë për në qytet për punë, por jetojnë jashtë tij, do të vazhdojnë të paguajnë çmimin e rregullt.

Kur do të hyjë në fuqi abonimi i ri?

Autoritetet e Cyrihut tani kanë një vit për të planifikuar dhe paraqitur një propozim konkret zbatimi në Këshillin Bashkiak.

“ZVV do të punojë me Qytetin për të gjetur zgjidhjet më të thjeshta të mundshme”, tha kompania e transportit publik, transmeton albinfo.ch.

Dhe në varësi të detajeve – me fjalë të tjera, çfarë lloj plani do të përpunohet përfundimisht – propozimi mund t’i nënshtrohet një referendumi tjetër.

Siç e shpjegojnë autoritetet e qytetit, “në varësi të dizajnit të tij, propozimi i zbatimit do t’i nënshtrohet një referendumi të detyrueshëm ose opsional”. Kjo mund të ndodhë, me fjalë të tjera, nëse projekti përfundimtar do të ndryshojë nga plani origjinal.

Pra, mos prisni ndonjë ndryshim në të ardhmen e afërt, shkruan thelocal.

Kush do të financojë çmimet e zbritura?

Qyteti i Cyrihut – domethënë, taksapaguesit vendas – do të sigurojë financimin.

Kantoni e ka mandatuar ZVV-në të arrijë një normë mbulimi të kostos prej të paktën 60 përqind.

Paratë shtesë, nga Qyteti i Cyrihut, vlerësohen në 40 milionë franga në vit.

A është qyteti i kënaqur me këtë projekt?

Jo.

Arsyeja është se “kjo i paraqet Qytetit të Cyrihut sfida financiare dhe operative”, shpjeguan autoritetet komunale.

Së pari, rreth 140 milionë franga të ardhura nga taksat tani duhet të shpenzohen çdo vit për të subvencionuar biletat vjetore.

Ka edhe logjistikë që duhet të përpunohen.

“Sfidat operative qëndrojnë në faktin se sovraniteti i biletave nuk i përket Qytetit të Cyrihut, por edhe ZVV-së. Nëse banorët e Cyrihut do të marrin një kupon transporti publik në të ardhmen, për shembull, apo nëse blerjet e tyre të biletave ZVV do të rimbursohen më pas nga qyteti, mbetet për t’u sqaruar.”

Tregu zviceran i punës dhe veçanërisht industritë e orientuara drejt eksportit si farmaceutika dhe prodhimi i orëve është nën presion për shkak të tarifave të larta amerikane. Por shumë kompani vazhdojnë të punësojnë megjithatë.

Nëse nuk arrihet një marrëveshje më e mirë tregtare me administratën amerikane, tarifat prej 39 përqind mund ta dobësojnë ndjeshëm ekonominë e Zvicrës – sipas Institutit Ekonomik KOF, 19,000 njerëz që punojnë në sektorë që eksportojnë shumë në Shtetet e Bashkuara mund të mbeten të papunë deri në vitin 2026.

“Edhe pse shumë kompani të prekura rëndë nga shoku i tarifave të SHBA-së lejohen përkohësisht të zbatojnë punë me kohë të shkurtër, pritet një rritje e papunësisë në tremujorët e ardhshëm”, tha KOF, transmeton albinfo.ch.

Por, megjithëse këto industri të prekura mund të mos punësojnë personel të ri për momentin, situata është më pak e rëndë në sektorë të tjerë.

Në raportin e tij të fundit të punës, instituti i kërkimit të tregut të punës x28 tregon se ku po shpallen aktualisht vendet e lira të punës dhe në cilët sektorë kompanitë po rekrutojnë në mënyrë aktive personel të ri.

Këtu janë shanset më të mëdha për të gjetur një punë.

Numri më i lartë i mundësive të punës është në kantonin e Zug-ut, me 44.95 pozicione të shpallura për 1,000 banorë.

Kantonet e Obwalden (33.66), Lucern (32.07), Graubünden (30.83) (dhe Cyrih (29.64)) janë të radhës.

Në të kundërt, ka shumë pak vende të lira pune në Ticino, me 4.64 pozicione të shpallura për 1,000 banorë, si dhe në Vaud (9.76) dhe Gjenevë (9.27).

Cilët sektorë po rekrutojnë punonjës të rinj?

Profesionistët e infermierisë janë shumë më të kërkuar në të gjitha rajonet – me 5,735 pozicione të shpallura aktualisht.

Pastaj janë elektricistët: 5,353 vende pune janë të disponueshme në këtë sektor.

Më pas, 3,423 vende të lira pune janë shpallur në shitje me pakicë, të ndjekura nga marangozët (3,152) dhe ndihmësit e kujdesit shëndetësor (3,109).

Cilat kompani po kërkojnë të punësojnë?

Studimi tregon se zinxhirët e shitjes me pakicë kanë më shumë nevojë për personel të ri.

Coop aktualisht po rekruton shumë më tepër punonjës – 374, e ndjekur nga Lidl (86).

Pastaj është shërbimi i shpërndarjes së gazetave Presto Presse-Vertriebs AG, i cili dëshiron të punësojë 80 persona.

Ndër rekrutuesit më interesantë është CERN (Organizata Evropiane për Kërkime Bërthamore) në Gjenevë, e cila po kërkon 33 punonjës të rinj.

Swiss International Air Lines po kërkon të punësojë ekuipazhe indiane kabine në qytetin kanadez të Montrealit, me qëllim uljen e kostove.

Pagat e tyre arrijnë në 580-950 CHF në muaj, raportuan gazetat CH Media, duke cituar burime brenda kompanisë.

“Ne po vlerësojmë vazhdimisht mundësi të ndryshme për të shfrytëzuar sa më mirë ekuipazhin tonë të kabinës”, tha një zëdhënës i transportuesit për gazetat, duke theksuar megjithatë se deri më tani nuk është marrë asnjë vendim përfundimtar.

Dega e Lufthansa-s tashmë punëson rreth 230 të ashtuquajtur Anëtarë Ndërkombëtarë të Ekuipazhit të Kabinës në baza në Indi, Tajlandë, Kinë dhe Japoni, shkruan swissinfo. Këta punonjës veshin uniforma zvicerane, por, me përjashtim të ekuipazheve japoneze, nuk kanë një marrëveshje kolektive pune dhe fitojnë dukshëm më pak se kolegët e tyre zviceranë, transmeton albinfo.ch.

Sipas kompanisë, pagat në Indi variojnë midis 65,000 dhe 106,000 rupive, ekuivalente me rreth 580-950 CHF në muaj. Për krahasim, paga fillestare për ekuipazhet në Zvicër është pak mbi 3,800 CHF.

Transportuesi justifikon punësimin e personelit nga jashtë në itinerare të caktuara për arsye gjuhësore dhe kulturore. Për më tepër, kjo rregullohet dhe kufizohet nga marrëveshja kolektive me sindikatën Kapers, shpjegoi zyrtari i shtypit.

Megjithatë, Kapers e kritikoi ashpër këtë praktikë, duke e quajtur atë një “shembull klasik të uljes së pagave”. Sindikata njoftoi se synon të negociojë kushte më të mira pune me kompaninë deri në fund të vitit.